አድዋ ኢትዮጵያን ከጥቁር ህዝብ ሉዓላዊነትና እና የነፃነት ምልክት

አድዋ ኢትዮጵያን ከጥቁር ህዝብ ሉዓላዊነትና እና የነፃነት ምልክት

እ.ኤ.አ. ከመጋቢት 124 ዓመታት በፊት የመጀመሪያው ቀን ባህላዊ ተዋጊዎች ፣ አርሶ አደሮች እና አርብቶ አደሮች እንዲሁም ሴቶች በሰሜን ኢትዮጵያ በአድዋ ከተማ በጥሩ ሁኔታ የታጠቁ የጣሊያን ጦርን አሸነፉ ፡፡ የዚህ ውጊያ ውጤት የኢትዮጵያን ነፃነት ያረጋገጠ በመሆኑ ብቸኛዋ በቅኝ ግዛት ያልተገዛች የአፍሪካ አገር  ናት ፡፡ አድዋ ኢትዮጵያን በዓለም ዙሪያ ለጥቁር ሕዝቦች የነፃነት ምልክት አድርጓታል ፡፡ በተጨማሪም በጣሊያን ውስጥ የመንግሥት ለውጥ እንዲመጣ ምክንያት ሆኗል ፡፡

የአድዋ ከተማ በስተደቡብ በኤርትራ ደቡባዊ ድንበር አቅራቢያ በሰሜናዊ ትግራይ ይገኛል ፡፡ የሃ ፣ ከ 980 – 500 ከክርስቶስ ልደት በፊት የኢትዮጵያ ጥንታዊት ግዛት ዋና ከተማ እና በስድስተኛው መቶ ዘመን ዓ.ም. የተቋቋመው የአባ ገሪማ ገዳም በከተማው አቅራቢያ ይገኛል ፡፡

በኢትዮጵያ እና በጣሊያን መካከል የተደረገው ውጊያ የተካሄደው በአካባቢው ተራራማ አካባቢ ነበር ፡፡

አድዋ አሁንም ተራው አፍሪካውያን እንደ ገበሬ ፣ አርብቶ አደር ፣ ሴቶችና የገጠር ሰዎች ፣ ሠራተኞች እና አርቲስቶች አንድ ላይ ሲሰባሰቡ ማድረግ የሚችለውን ነገር ምስክር ነው ፡፡ በዓለም ቅኝ ገዥዎች ኃይሎች ላይ ወሳኝ ድል ማስመዝገብ ችለዋል ፡፡ ከባሪያ እና የቅኝ ግዛትነት ከ 16 ኛው ክፍለ ዘመን ጀምሮ ጀምሮ በዓለም ዙሪያ ተመሳሳይ ጦርነቶች ተካሂደዋል ፡፡ የእያንዳንዱ ጦርነት ውጤት ተመሳሳይ ነበር ፡፡ አውሮፓውያን በአሜሪካ ፣ በአፍሪካ ፣ በእስያ እና በአውስትራሊያ ተወላጅ የሆኑ ህዝቦችን ገዝተዋል ፡፡

 ኢትዮጵያ የሰው ልጅ ምንጭ ናት፡፡ ፕሮፌሰር ኤፍሬም ይስሐቅ እንደገለጹት ፣ ከ 10,000 ዓመታት በፊት አንድ ቋንቋ ወይም የአንድ ቋንቋ ማህበረሰብ እንደነበረ ይናገራሉ። ”

ሰዎቹ በአሁኑ ጊዜ በኢትዮጵያ ፣ በኤርትራ እና በሶማሊያ የሚነገሩ ሁሉም ቋንቋዎች መነሻ የሆነው የአፍሪዢያን ቋንቋ ይናገሩ ነበር ፡፡

ኢትዮጵያውያን የግዕዝ ወይም የግሪክኛ ሥነጽሑፍ ስርዓትን አዳብረዋል ፡፡ ከአራተኛው ምዕተ-ዓመት ጀምሮ በአገሬው ተወላጅ ክርስትናና ፣ ኦርቶዶክስ ተዋህዶ በኪዳኑ ታቦት እምነት ፣ በወንጌል እና በጥንታዊ ባህላዊ ልምምዶች አማካይነት በማዳበር ተፈጠረ ፡፡

ይህንን እምነት የሚያብራራ Kebra Nagast (ክብረ ነገሥት)፣ አገሪቱ የተለያዩ አገሮችን እና ባህሎችን ወደ አንድ ሀገር የሚያካትት የሰለሞን ሥርወ መንግሥት እንዲመጣ መሠረት ጥሏል ፡፡ በሰባተኛው መቶ ዘመን ሙስሊም ስደተኞች በክርስቲያን ንጉስ ዘንድ ተቀባይነት እና ጥበቃ ተደረጎላቸዋል ፡፡

በ 19 ኛው ክፍለዘመን ሦስቱ የተከታታይ ነገሥታት ማለትም የጎንደር ንጉሠ ነገሥት ቴዎድሮስ ፣ የትግራዋይ ዮሃንስ እና የሸዋ ምኒልክ ስልጣንን ማዕከላዊ ለማድረግ ፈለጉ ፡፡

ወደ አድዋ መንገድ

ከአድዋ ጦርነት ከአስር ዓመታት በፊት የአውሮፓ ኃይሎች የኢትዮጵያን ዕጣ ፈንታ ወስነው ነበር ፡፡ እ.ኤ.አ. ከ 1884-5 ባለው በበርሊን ኮንፈረንስ 14 የአውሮፓ አገራት አፍሪካን ለመቀራመት ለዩዋቸው ፡፡ ከጉባኤው በፊት ከአፍሪካ 10% ብቻ በአውሮፓውያን ቁጥጥር ስር ነበር ፡፡ ቀሪው 90% የሚሆነው በአገሬው ተወላጅ እና በባህላዊ ገዥዎች ስር ነበር ፡፡ ጣሊያን ከ 1882 ጀምሮ በአሰብ ወደብ ላይ የቅኝ ግዛት ነበረው ፡፡ በበርሊን ኮንፈረንስ የአውሮፓ ቅኝ ገዥዎች ጣሊያን ኢትዮጵያን እንደ ቀጣዩ ቅኝ ግዛትዋን እንድትወስድ ወሰነች ፡፡

ኢጣሊያ በ 1869 ስዊዝ ካናል ከከፈተች በኋላ በቀይ ባህር አካባቢ ሀይሏንአስፋፋች ፡፡ በ 1885 ጣሊያን ወደብ ምጽዋ የወደብ ከተማን ተቆጣጠረች ፡፡ ከምጽዋ ጣሊያን በቀስታ ወደ ውስጥ ገባች ፡፡ በአድዋ ጦርነት ብዙ ሰዎችም በጦርነቱ አለቁ፡፡ ጣልያን ከባድ ሽንፈት ገጠማት፡፡

የኢጣሊያ በመላው አገሪቱ መስፋፋት የቻለውም ሪንደርፔስት የተባለ የከብት ወረርሽን በመግባቱ ነበረ፡፡ በዚህም የቫይረስ በሽታ ምክንያት የሀገሪቱን ከብቶች እስከ 90% አልቀዋል ፡፡ በ 1888 እና በ 1892 መካከል ረሃብ እና በሽታ አንድ ሦስተኛውን ህዝብ አጥፍተዋል ፡፡ ይህም ጊዜ “ክፉ ቀን” ሚል ስም ተሰጥቶታል።

ኢጣሊያ በደረሰው ጥፋት ተጠቅማ ነበር ፡፡ የትግራይን ራስ መንገሻን እና የሻዋ ንጉሴ ምኒሊክን ለመከፋፈል እና ለማሸነፍ ፈለገች ፡፡ በመጨረሻም ጣሊያኖች የውጫሌን ስምምነት እ.ኤ.አ. በግንቦት 1889 ከአፄ ምኒሊክ ጋር ተፈራረሙ ፡፡ ስምምነቱ የተጻፈው በአማርኛ እና በጣሊያንኛ ነበር ፡፡ ስምምነቱ በኋላም ለአድዋ ጦርነት መነሻ ይሆናል ፡፡ አፄ ምኒልክ በሁለቱ የውል ስምምነቶች ውስጥ ያለው ቋንቋ እንደሚለያይ አውቀው ነበር ፡፡ በጣልያንኛ የተፃፈውም ፅሇፍ የተለየና የጣልያንን ድብቅ ጥቅም የያዘ ነበር፡፡ 

የጦርነት ዝግጅት

የክፉ ቀን አሳዛኝ ጥፋት እየቀነሰ ሲሄድ አጤ ምኒልክ ከጣሊያኖች ጋር ለመዋጋት መዘጋጀት ጀመሩ ፡፡ እ.ኤ.አ ፌብሩዋሪ 27 ቀን 1893 ፣ የውጫሌን ስምምነት ውድቅ አደረገ ፡፡ ከዚያም ለሠራዊቱ ጥበቃ እስከ አድዋ ድረስ በዋና ዋና ከተሞች የምግብ ማከማቻዎች እንዲሰሩ አዘዘ ፡፡ ጃንዋሪ 13 ቀን 1895 እ.ኤ.አ. ጣሊያኖች በመንገሻ ላይ በኮአቲት አካባቢ ጥቃት ሰነዘሩ ፡፡

እ.ኤ.አ. መስከረም 17 1895 አፄ ምኒልክ ጣሊያንን ለመቆጣጠር አጠቃላይ ጦርነት አወጀ፡፡ ሁሉም ኢትዮጵያውያን ሀገራቸውን ፣ ቤተሰቦቻቸውን እና ሃይማኖታቸውን እንዲከላከሉ ጥሪ አቅርበዋል ፡፡ አቅም ያለው ሰው ሁሉ እንዲዋጋ አዝዞ የሌላቸውን ደግሞ እንዲፀልዩ አዘዘ፡፡

ከየትኛውም ጎሳ ፣ ባህል እና ማህበረሰብ የመጡ ኢትዮጵያውያን የምኒልክ ጥሪ ምላሽ ሰጡ ፡፡ ከተለያዩ የጎሳ እና የባህል ባህሎች የመጡ የክልል አመራሮች በአንድነት የ 100,000 ወታደሮችን በመፍጠር በአንድ ድምጽ ምላሽ ሰጡ ፡፡ አነስተኛና ያልሰለጠነ መሳሪያዎች ቢኖራቸውም ጠንካራ ምክንያት ግን ነበራቸው ፡፡

የጦርነት ጊዜው

የመጀመሪያው ውጊያ የተካሄደው ዲሴምበር 7 ቀን 1895 በአምባላጊ ነበር፡፡ በአንጻራዊ ሁኔታ ሲታይ አነስተኛ የጣሊያን ጦር ያጠፋበት ነበር። ሁለተኛው ግጥምያ ጣሊያኖች ከጠንካራ ምሽግ በስተጀርባ በሚቆሙበት መቀሌ ነበር ፡፡ ኢትዮጵያውያኑ ለሁለት ሳምንት ያህል ጣሊያናውያንን ከበቧት በእቴጌ ጣይቱ ምክር መሠረት የውሃ አቅርቦት ቆረጡባቸው፡፡

የጣሊያኑ አዛዥ የጦር መሣሪያቸውን ይዘው እንዲወጡ ተፈቅዶላቸው እጅ ሊሰጡ ተስማሙ ፡፡ አፄ ምኒልክም  ጦርነቱን ያለ ምንም ጉዳት ለቀው እንዲወጡ ፈቅደው ነበር ፡፡

ነገር ግን ጣሊያኖች በአዲግራት እና በሳውርያ ውስጥ ያላቸውን አቋም በማጠናከር ምሽጎቻቸው ውስጥ ቆዩ ፡፡ አፄ ምኒልክ እነዚህን ምሽግዎች ለማጥቃት አልቸኮሉም ፡፡ ከሁለት ሳምንት እንቅስቃሴ-አልባነት በኋላ ጄኔራል ባራቲሪ ድንገተኛ ጥቃት ለማድረስ ወሰንኩ ፡፡ እ.ኤ.አ. መጋቢት 1 ቀን 1896 ነበር ፣ ወይም በኢትዮጵያ የቀን አቆጣጠር ፣ በየካቲት 23 ቀን 1888 ፣ የቅዱስ ጊዮርጊስ ቀን ነበር ፡፡ ካህናቱ የኢትዮጵያን ቅድስና የሚያመለክተውን የታቦተ ጽዮን አምሳል የቃል ኪዳን ታቦት ተሸከመው ዘመቱ ፡፡ በሶስት ሰልፍ ያሉ 20,000 ጣሊያኖች ከባድ ውጊያ ገጠማቸው :: ጣሊያኖችም ከባድ የሆነ ሽንፈት ገጠማቸው። በሁለቱም ወገኖች ላይ ጉዳቶች ከባድ ነበሩ ፡፡

ከኢትዮዽያ ጦር ኃይሎች ቁልፍ አመራሮች መካከል አንዱ የንጉሠ ነገሥት ምኒልክ ሚስት ኢቴጌ ጣይቱ ብጡል ይገኙበታል። ደፋር ፍራቻ የሌለባቸው መሪ ነበሩ፡፡ 6,000 ፈረሰኞችም ይዘው ወደ ጦር ግንባር አመሩ፡፡ የጦረኞቹን የውጊያ መንፈስ የሚያነሳሱ ባህላዊ ሙዚቃዎችን እና የጦርነት ዘፈኖችን የሚያቀነቅኑ ባህላዊ አዝማሪዎችን ይዘው ነበር የዘመቱት፡፡

ውጤቱ

የአድዋ ድል ጣሊያን ውስጥ የመንግስት ለውጥ አስከተለ ፡፡ በሕዝብ ተቃውሞ እና በቅኝ ገዥ ፖሊሲው ውድቀት ምክንያት ጠቅላይ ሚኒስትሩ ፍራንቼስኮ ክሪስፒ ለቀቁ ፡፡

በሁለቱ አገራት መካከል የተደረገው ድርድር የአዲስ አበባን ስምምነት አስገኘ ፡፡ ቁልፍ ከሆኑት አካላት ውስጥ አንዱ የኢትዮጵያን ነፃነትና ሉዓላዊነት ያለ ቅድመ ሁኔታ መቀበል ነበር ፡፡

ይህ የአፍሪካ ድል ዜና በዓለም ዙሪያ ተሰራጨ ፡፡

አድዋ ኢትዮጵያን ከጥቁር ህዝብ ሉዓላዊነትና እና የነፃነት ምልክት አድርጋታለች ፡፡ ማርከስ ጋርቪይ  ፣ ቦብ ማርሌይ ፣ ጆርጅ ፓደሞር እና ሌሎችም ከአፍሪካ ድልን ያነሳሱ ናቸው ፡፡ የመጀመሪያው አፍሮ-ብራዚላዊ ጋዜጣ አፄ ምኒልክ የሚል ስያሜ የተሰጠው ሲሆን በጥቁር ማንነት ኩራት እና ከ 1915 እስከ 1916 ባለው ጊዜ ውስጥ በታዋቂ ሴቶች ፀሀፊዎች የተጻፈ ጋዜጣ ነው ፡፡

አድዋ ጥቁር ሰዎችን ከአፍሪካ ጥንታዊ ክብር እና የወደፊቱ ተስፋ ጋር ያዋሀደ ነው፡፡

ቅኝ ገለልት ከለቀቀች በኋላ አረንጓዴ ፣ ቢጫ እና ቀይ የኢትዮጵያ ሰንደቅ ዓላማ በበርካታ የአፍሪካ አገራት ተወስ wasል እንዲሁም ለጥቁር ህዝብ ሁለንተናዊ ብሔራዊ መዝሙር ተፈጠረ ፡፡

ምንጭ

ይርጋ ገላው ወልደየስ ፣ ከፍተኛ አስተማሪ ፣ ከርቲን ዩኒቨርሲቲ